Okolice Tomaszowa, wyjątkowo szczodrze obdarowane przez przyrodę i historię, od dawna przyciągały entuzjastów krajoznawstwa i turystyki. Już na przełomie XIX i XX wieku zaczęły tu docierać zorganizowane wycieczki z Łodzi.
Z myślą o nich, jak też o turystach z innych stron kraju zaczęto wydawać informatory i przewodniki o tomaszowskich i nadpilickich osobliwościach przyrodniczo-turystycznych, takich jak Niebieskie Źródła, czy Groty Nagórzyckie. W regionalnej i lokalnej prasie zamieszczano liczne, nieraz obszerne relacje z tych wypraw.
Można się o tym dowiedzieć dzięki wystawie czynnej obecnie w obiekcie obsługi turystów przy Podziemnej Trasie Turystycznej Groty Nagórzyckie. Jest ona nie lada gratką nie tylko dla krajoznawców, ale także – bibliofilów. Po raz pierwszy bowiem zebrano tutaj tak obszerny i tak różnorodny zestaw publikacji promujących walory przyrodnicze i historyczne tych terenów. Obejmuje on aż 50 pozycji wydawanych w ciągu ostatnich dwóch wieków! Co więcej, niemal wszystkie są egzemplarzami oryginalnymi.
Na miano „białego kruka” zasługuje np. pokazany na wystawie oryginał informatora o Tomaszowie Mazowieckim, opracowanego i wydanego w 1830 roku przez założyciela miasta – hr. Antoniego Ostrowskiego. Z najstarszych przewodników warto wymienić opracowanie Michała Rawity-Witanowskiego z 1910 roku, poświęcone opactwu cystersów w Sulejowie. Uwagę zwraca także unikatowy zestaw oryginalnych wydań pisma „Ziemia” z 1912 roku, zawierających kapitalne opisy okolic Tomaszowa, a w tym Grot Nagórzyckich i Smardzewic autorstwa prof. Stanisława Lencewicza.
Do prezentowanych na wystawie mniej znanych publikacji z okresu międzywojennego należy cykl artykułów o przyrodzie i historii okolic Tomaszowa, zamieszczanych w piśmie „Orli Lot” w latach 1926-29 oraz rys historyczny „Opoczyńskie Smardzewice” Jana Piotra Dekowskiego z 1935 roku. Interesującym przykładem działań promocyjnych tomaszowskiego magistratu jest informator o mieście, wydany w 1935 roku z okazji trwającego w Spale Jubileuszowego Zlotu Harcerstwa Polskiego. Mało kto wie, że ta broszura ukazała się zarówno w języku polskim, jak i niemieckim.
Amatorów turystyki kajakowej zainteresują takie pozycje, jak: „Wodami Narwi i Pilicy” autorstwa Władysława Grzelaka z 1928 roku oraz „Nasza eskapada po Pilicy” Anny i Tadeusza Kowalewskich z 1937 roku. Swoistym kuriozum jest oryginalne wydanie przewodnika turystycznego po… Generalnej Guberni, wydanego przez znaną firmę Baedekera w Lipsku. Na oddzielnej stronie przedstawiono (w typowym stylu goebelsowskim) historię Tomaszowa, a także proponowaną trasę wycieczki turystycznej po jego okolicach. Wiodła ona po obu brzegach Pilicy, tj. przez Brzustówkę, Niebieskie Źródła, tzw. Małe Groty, hodowlę żubrów w Książu, Smardzewice i Nagórzyce.
Nastrojowe tło do tych publikacji tworzą autentyczne przybory dawnych turystów, a w tym stara luneta i lornetka, a także kompasy, laski i plecaki. Nie zabrakło oryginalnego kuferka, wypełnionego prowiantem zabieranym kiedyś na wycieczki oraz mandoliny, umilającej turystyczne wędrówki. Wystawa, stworzona w całości ze zbiorów Skansenu Rzeki Pilicy, będzie czynna w „Galerii pod Grotami” do końca kwietnia tego roku.
